• Ei tuloksia

Finnisch-ugrische Forschungen : Zeitschrift für finnisch-ugrische Sprach- und Volkskunde : Band XV : Heft 1-3

N/A
N/A
Info
Lataa
Protected

Academic year: 2023

Jaa "Finnisch-ugrische Forschungen : Zeitschrift für finnisch-ugrische Sprach- und Volkskunde : Band XV : Heft 1-3"

Copied!
328
0
0

Kokoteksti

(1)

B A N D X V 1915 H E F T 1 - 3

FINNISCH-UGRISCHE

F O R S C H U N G E N

Z E I T S C H R I F T

FÜ R

F I N N I S C H - U G R I S C H E S P R A C H - U N D V O L K S K U N D E

N EBST

ANZEIGER

UNTER MITWIRKUNG VON FACHGENOSSEN

H E R A U SG E G E B E N VON

E. N. SETÄLÄ KAARLE KROHN

O R I ) . P R O F E S S O R D E R F I N N . S P R A C H E U N D O R D . P R O F E S S O R D E R F I N N . U N D V E R G L . L I T E R A T U R I N H E L S I N G F O R S V O L K S K U N D E I N H E L S I N G F O R S

YRJÖ W IC H M A N N

O R D . P R O F E S S O R D E R F I N N I S C H - U G R I S C H E N S P R A C H W I S S E N S C H A F T I N H E L S I N G F O R S

4

HELSINGFORS

R E D A K T I O N D E R Z E I T S C H R I F T

(2)

Band XV. — Heft. 1 — 3 .

W ic h m a n n Y r j ö . Z u r g e s c h ic h te d e r f in n is c h - u g r is c h e n 1-la u te (*l u n d * ľ ) , b e s . in d e n p e r m is c h e n s p r a c h e n

und im o stjak isch en ...

Mi k k o l a

J. J. Die namen der Völker Hermanarichs

To i v o n e n

Y. H. Wortgeschichtliche streifzüge.

I. Baumnamen u. dgl. i. Fi. lehmus. — 2. Tscher.

terke. — 3. Tscher. oåJco. — 4. Ung. nyárſa.

— 5. Ung. füz. — 6. Ung. nyír. — LpK

o l o j n .

— 8. Wotj. jorú. — 9. Fi, herukka. — 10. Fi.

marasto. — 1 1 . Tscher. ćaška. — 12. L. sargga.

— 13. Wotj. klpi etc. — 14. Lp. lappad. — 15. Lp. duorgga. — 16. Fi. salo. — 17. Fi.

koja. — 18. Estn. suga. — 19. Lp. èævddë. — 20. Ung. bőr.

II. Einige kulturwörter. 21. Fi. kokka. — 22. Fi.

käpy. — 23. Tscher. šòpš. — 24. Fi. lappa.

— 25. Fi. uudin.

III. Lehnwortstudien. 26. Fi. harju. — 27. Fi. kaat- teri. — 28. Fi. kanaa, kanahka usw. — 29. Fi.

kiita. — 30. Fi. kiuttu. — 31. Fi. paita: ma- hapaita. — 32. Fi. paljo. — 33. Fi. reipas. — 34. Fi. sorva. — 35. Fi. värtämies. — 36. Lp.

fĩdno. — 37. Lp. va ka s. — 38. Ostj. jorne. .

Do n n e r Ka i.

Quelques traîneaux primitifs...

A n z e i g e r .

B i b l i o g r a p h i e d e r f in n is c h - u g r is c h e n s p r a c h - u n d V o lk s k u n d e f ü r d a s j a h r 1906 . . . .

Seite

i —55

5 6 - 6 6

6 6

9 0 9 1 — 1 0 4

(3)

F I N N I S C H - U G R I S C H E

F O R S C H U N G E N

Z E IT S C H R IF T

F Ü R

F I N N I S C H - U G R I S C H E S P R A C H - U N D V O L K S K U N D E

UNTER MITWIRKUNG! VON FACHGENOSSEN

H E R A U S G E G E B E N

VON

E. N. S E T Ä L Ä KAARLE K R O H N YRJÖ W ICH M AN N

F Ü N F Z E H N T E R B A N D

1915

HELSINGFORS

R E D A K T I O N D E R Z E I T S C H R I F T

(4)

D R U C K E R E I D E R F IN N IS C H E N L IT E R A T U R -G E S E L L S C H A F T I 9 I 4 — 1 9 2 2

(5)

Inhalt des XV. bandes.

Wic h m a n n Yr j ö.

Zur geschichte der finnisch-ugrischen 1-laute (*1 und *ľ), bes. in den permischen sprachen -und im o stjakisch en ...

Mik k o l a

J. J. Die namen der Völker Hermanarichs

To i v o n e n

Y. H. Wortgeschichtliche streifzüge.

I. Baumnamen u. dgl. i. Fi. lehmus. — 2. Tscher.

iorke. — 3. Tscher. oSko. — 4. Ung. nyárſa.

— 5. Ung. ſűz. — 6. Ung. nyír. — LpK olojn.

— 8. Wotj. jo ïű . — 9. Fi. herukka. — 10. Fi.

marasto. — 11 . Tscher. éaška. — 12. L. sargga.

— 13. Wotj. kìpl etc. — 14. Lp. lappad. — 15. Lp. duorgga. — 16. Fi. salo. — 17. Fi.

koja. — 18. Estn. suga. — 19. Lp. òævddë. — 20. Ung. bőr.

II. Einige kulturwörter. 21. Fi. kokka. — 22. Fi.

käpy. — 23. Tscher. šòpš. — 24. Fi. lappa.

— 25. Fi. uudin.

III. Lehnwortstudien. 26. Fi. harju. — 27. Fi. kaat- teri. — 28. Fi. kanaa, kanahka usw. — 29. Fi.

kiita. — 30. Fi. kiuttu. — 3 1. Fi. paita: ma- hapaita. — 32. Fi. paijo. — 33. Fi. reipas. — 34. Fi. sorva. — 35. Fi. värtämies. — 36. Lp.

ſïdno. — 37. Lp. va ka s. — 38. Ostj. jome. .

Do n n e r Ka i,

Quelques traîneaux primitifs. . . .

Seite

I —55 5 6 -6 6

66—90

9 1— 104

(6)
(7)

Z u r g e s c h i c h t e d e r f i n n i s c h - u g r i s c h e n l - l a u t e (*l u n d *ſ),

bes. in den permischen sprachen und im ostjakischen.

Nach

P a a s o n e n

Beiträge zur finnischugrisch-sąmojedischen lautgeschichte, Keleti Szemle XIII 260 ff., gab es in der finnisch- ugrischen Ursprache d r e i verschiedene l-laute: ein mouilliertes l und zwei „wesentlich verschiedene“ unmouillierte l-laute. Dem ersteren (*/) entspreche im inlaut in intervokalischer Stellung syrj.-wotj. ľ; į, j] wog. Г; j (f); ostj. ť (Trj.), Ľ (Kaz.), post- dent. ĩ (V, Vj.), postalveol. ľ (O), //, t (in den dialekten am Irtysch und dessen nebenflüssen), ť (Ni.); ung. g y; j ; mord.

ĩ, tscher. t, fi. I, lp. I (a. a. o. 270); „ähnlich wie im inlaut hat die fiugr. Ursprache wohl auch im w ortanlaut einen mouillierten /-laut gehabt, obgleich es mir nicht gelungen ist durch Ver­

gleichung der fiugr. sprachen unter einander vollkommen sichere belege für ein fiugr. ĩ- zu finden“ (a. a. o. 267). Die annahm e zw eier wesentlich verschiedenen unmouillierten l-laute gründet sich auf das ostjakische: „Im ostjakischen finden w ir nämlich sowohl im an- als inlaut den /-laut der anderen verw andten sprachen in verschiedenen Wörtern verschieden vertreten. In der einen w ortgruppe haben alle dialekte ein stimmhaftes l ohne reibungsgeräusch (in den meisten: Trj., V, Vj., Ni., Kaz.

postalveoler), zb. līBət usw. ’blatť (Karj. 217), vgl. wog. lūptä.

ung. levél, ? f. leve (NyH 139); ost. pelək usw. ’hälfte’ (Karj.

155); vgl. wog. päl, syrj. pęl, IpS pèllĩ. usw. (NyH 24); in der anderen dagegen begegnet in Trj. und Kaz. ein stimmloses l,

F in n .- u g r . F o rsc h . XV. I

(8)

das in dem erstgenannten dialekt zugleich stark spirantisch ist, in V, Vj. ein postdentales stimmhaftes Z, in 0 ein alveolares, in den Irtysch-dialekten, sowie in Ni. ein t-laut (zunächst aus ç, resp. f [im inl.]), zb. süd-ost. tìt, Ni. tiť, Trj.

lìl

usw. ’atem r (Karj. 209); vgl. wog. Ы, syrj. ZoZ, f. löyly, lpN leeulå, ung.

lélek (NyH 28). Da m an nicht einsehen kann, w arum ein ein­

heitlicher urlaut sich im ost. so differenziert hätte, liegt der schluss nahe, dass das ostjakische eine ursprüngliche Verschie­

denheit widerspiegelt. — Im samojedischen scheint keine Ver­

schiedenheit in der Vertretung der verschiedenen urostjakischen Z-laute vorzuliegen“ (a. a. o. 260-1).

Bei einer Untersuchung der finnisch-ugrischen 1-laute bin jeh zu einer aufľassung gekommen, die in wesentlichen punkten von der oben referierten abweicht. In der hoffnung, dass meine diesbezüglichen beobachtungen zur aufhellung der geschichte der fraglichen laute beitragen können, erlaube ich mir dieselben hier mitzuteilen.

Alle finnisch-ugrischen sprachen besitzen (wenigstens mundartlich) ausser einem unmouillierten 1-laut auch ein mouil­

liertes ľ. Die feststellung eines ursprachlichen *1- bezw. *ľ-lautes wird jedoch durch m ehrere um stände erschw ert: die mouillierung wie auch die nicht-mouillierung kann sekundär sein; der heutige l-laut geht in gewissen sprachen lange nicht immer auf einen ursprachlichen 1-laut zurück; das verfügbare lexikalische m ate­

rial ist lückenhaft und oft unzuverlässig. Auch das permische l bezw. t kann bekanntlich sekundär sein, und zw ar nicht n u r in Verhältnis zum entsprechenden urfinnischugrischen, sondern auch — w enn auch seltener — zum entsprechenden urpermi- schen laute. Hierbei ist jedoch zu beachten, dass — wie aus dem unten angeführten hervorgehen dürfte — der im allge­

meinen distinkte unterschied zwischen l und ĩ sowohl in hinter- als in vordervokalischen Wörtern in den permischen sprachen auf das urpermische zurückgeführt werden kann; und weiter, dass nicht nur urperm. *

1

, sondern auch urperm. *t einem nur auf urspr. *l-laut zurückzuführenden 1-laut bestimmter anderer finnischugrischer sprachen entsprechen kann. F ü r die Unter­

suchung der finnischugriscʼnen 1-laute verheissen die permischen

sprachen somit einen dienlichen ausgangspunkt.

(9)

Zur gesch. der fiugr. 1-laute. 3

I.

l. U r p e r m i s c h e s *ľ.

Syrj. ī — wotj. ĩ.

Anlaut.

syrj. Ud. V ĭab 'der nahe daran ist zu weinen, w einer­

lich, empfindsam ’, W ied, ’schw ach, zarť | wotj. U MU J M S G ľab 'schw ach’.

syrj. P ľaknį ’zukleben, verkleben, bekitten’ ļ wotj. ư tà- k ìn ţ, G ľąkînî, MU J ľàkįnį, M S ľaknį ’ankleben’ (tr.).

syrj. I lern, ư d . lern 'leim ’ (J), ’gallerte, gelee’ (Ud.) | wotj.

MU J M S fern, U fern ’leim’.

syrj. I Ud. V S L P tęm ’traubenkirsche' | wotj. U G S ľęm, J M lern, J MU ľöm id.

syrj. I Ud. V S L P ſok ’böse, boshaft, grausam , schlecht’, L auch: ’erzürnť, Ud. auch: 'der böse geisť | wotj. J M G ľek, U MU S ľeg ’böse, jähzornig’.

syrj. S L l'ukalnį, V P ĭu ka vn į 'm it den hörnern stossen’ | wotj. MU J M S ľekànį, G U ľekànî ’mit den hörnern stossen;

stechen’.

Im folgenden w orte hat das wotjakische jedoch ein un- mouilliertes l\

syrj. I Ud. V S L P ň ’baumsplinť (Ud. V S L P), ’baum safť (IP ) ļ wotj. MU J G li ’baum splinť, G auch: ’baum safť.

Inlaut.

syrj. Ud. hugìʼn'vnįs. V bįgľavnį, P bįgľwvnį, S L bįgľalnį

’walzen, rollen (zb. eine kugel)’ | wotj. G bţgĩľes, M bįgįľes, J bigľes ’runď , Munk. S *bĩgîľäs 'kugelförm ig’.

syrj. V S L P đ u ľ ’speicheľ ļ wotj. U J diľdį, M dįĩdį, G d ìïã î ’speicheľ'(U J M), ’ausgew orfener schleim’ (G).

syrj. S L P gaľa 'kleiner stein, kíeselstein, kies’ | wotj. U kęľï, J köľį, M kęií ’kieselstein’.

syrj. I kęiįd, Ud. V S L Letka keľįd ’blass, bleich’ (I Ud.

V S Letka), ’gelblich, gelb’ (S L Letka) | wotj. U keĩįt, J M keľįt

’rot, fuchsrot’.

(10)

syrj. I Ud. V S L P k it ’kopfkleie, schinn, schelfer’ (I Ud.

V S L P), 'oberstes dünnes häutchen der birkenrinde’ (Ud. S L P), 'dünne schale (der zwiebel)’ (S), 'feine hülle des getreidekörn- chens, dünne acheľ (L) | wotj. U J M G k iľ ’kopfkleie, schinn, schelfer’ (U M J G), 'oberstes dünnes gelbes häutchen der tan- nenrinde’ (U J), ’kleiengrinď (J), ’roggenacheľ (ư).

syrj. I Ud. V S L koľ ’zapfen, tannenzapfen’ | wotj. ư h ĩĩĩ, G k u ij , J kul] id.

s y r j .

I kot'nį, ư d . koľnįs, V S L P koì'nį

’b l e i b e n , Z u r ü c k ­ b l e i b e n ; z u r ü c k l a s s e n ’

ļ wotj. U G Jc/l'ĩnĩ, MU k iľįn į, J kįľįn į, M k itn į

’b l e i b e n , Z u r ü c k b l e i b e n ’.

syrj. I V S P k u t 'böser geist (fluchwort)’ (I), 'teufe!

(Schimpfwort)’ (V), ’w assergeisť (S P) | wotj. G k/7, J k įľ 'hitzi­

ges fieber, typhus’ (G), ’pest, seuche, cholera, epidemie’ (J).

syrj. L P k e ĭ ’hode’ ļ wotj. U kętan 'die hoden’.

syrj. Fokos Ud. komeľ ’hülse, hülle, schale (der frucht)’ | wotj. U M kum eī ’die äussere rinde des lindenbastes’.

syrj. I ư d . V S L moľ 'perle’, P turi-moľ, L ńur-m oľ ’moos- beere’ | wotj. ư nnutļ, G m utĭ, MU J M m u t) ’beere’ (G MU J),

’nuss’ ( UM) .

syrj. I m it es, Ud. V S L mįľęs, P miľę's

’n a c h b l e i b s e l ( v o m e s s e n , v o m v i e h f u t t e r ) , r e s ť | w o t j .

ư G m ĩtĩn ĩ, J m įtįn i, M m įľn į

’ü b e r b l e i b e n , Z u r ü c k b l e i b e n , ü b r i g b l e i b e n ’

(G M),

'ü b e r ­ f l ü s s i g w e r d e n ’

(J),

' a n e t w . g e n u g h a b e n , e t w . s a t t h a b e n ’

(U).

syrj.

I V S L P n a tk

'falle (für mäuse, hermeline, Schnee­

hühner)’

ļ

wotj.

J M naľįk, U naľîk

'falle'.

syrj. I Ud. V S L ńoľ, P ń ç t ’vier’ | wrotj. U G MU ńwľ, J M ňįľ, U ńiC id.

syrj. S L p a ľ : p .-ur 'fliegendes eichhorn’, Ud. paľľa-ur id., P kuš-paſ id. ļ wotj. G J pw ľo id.

syrj. Ud. p e k iī 'klotz' | wotj. U pukîto, M pukiĩo, J pukto id.

syrj. I pet, Ud. V S L P p eï ’ohr’ ļ wotj. G J MU M peī, ư p eľ id.

syrj. I p ę ïd n i, P peľdni ’losgehen, abspringen, absplittern, abgespaltet werden, in stücke zerfallen’, W ied, peľny 'split­

tern’ | wotj. G p fľ ĩn ĩ, U pil'ìnf, M pil'n i 'spalten, zerspalten’.

syrj. I petoni, ư d . pęľa'vnis V pęľavnį, S L p ę ta ln i, P pęl'cľvnį 'blasen' ļ wotj. G peľľàn'i, U pętľànĩ, J M p e lïà n į ’bla-

sen, anblasen; durch besprechung heilen (eine krankheit)’.

(11)

Zur gesch. der fiugr. 1-laute. 5

syrj. I V S P poľdinį, Ud. poľdnįs ’anschwellen, aufschwel­

len’ | wotj. G U p u ľđ fn î, J M p u ľd įn į ’anschwellen (von der blase)’, syrj. W ied, šoľ ’spiess, speer, lanze, pflock’ | wotj. ư ml'/, J M ša ij 'stecken, stock’ (M), ’stöckchen’ (J), ’ballholz, ballschlä- geľ (ư).

syrj. S L šoľ ’beim schmelzen in der sonne körnig ge­

w ordener schnee’ ļ wotj. M š u ľ : š. lím į 'feuchter schnee’.

syrj. L P šu ľ ’zum flechten präparierter baststreifen’ ( L S ; auch ňiň-Suľ), S šu ľ : śumęã-5. 'streifen birkenrinde’, jaį-S.

’fleischstreifen’ | wotj. ư Sfľî ’zum flechten präparierter baststrei­

fen’, M š i l 'i : kut-š. id., sugon-Š. ’lauchstengeľ.

syrj. Gen. P teľ 'lichtes, junges gehölz von nadelbäum en’, W ied. P 'dichtes, junges gehölz’ I wotj. G U J M teľ ’w äldchen’

( U G J ) , ’w alď (M).

syrj. V S L P ťśa ( I tśnľ-ťŝuń, Ud. ľhąľe] 'kleiner finger’

wotj. J ťŝęľļ, G ư tŝęľî, M S t'Śęľi, MU fśöľi id.

syrj. V S ťśepęlïnį, L S ľśepę'ľtnį, Ud. t'śepeľtnįs 'knei­

fen’ | wotj. U G tŝepìľtînî. MU J S ľšepŕľtinĵ, M ťŝepįľtni id.

syrj. I Ud. V S L P u l 'feucht (das wetter), nicht gehörig ausgebacken (das brot), ungekocht (die milch)’ | wotj. U G îľ, J M S į ľ 'feucht, nass’ (U J M S), 'frisch, neu (das brot)’, 'nicht gehörig ausgebacken (das brot)’ (J).

syrj. I ulis, S L uľįs 'fett, dick (von menschen) j wotj. U ffĩšo 'fett, feist’, G įt is ’dick (von menschen)’.

syrj. I Ud. V S L viľ, P viľ ’neu’ | wotj. G vîľ, U MU J M S viľ id.

syrj. I voľes, Ud. V S voľęs 'unterläge, streu’ | wotj. U G MU M uaľes, MU J S vaľes ’bettpfühl, betť.

syrj. I vçľõnį, Ud. voľja'vnįs, V voľavnį, S voſalnį, L vö­

in ä n i 'leuchten, glänzen’, Ud. volk 'glänzend’ | wotj. Munk.

vaľ, vaľi: G f cit-vaľ. M f citi-vali 'glanz, Schimmer; glänzend, schim m ernd’; S vaľk, M vatt 'glänzend, schimmernd, leuchtend’.

syrj. S voľįd, I v ç ľk id, S voľkįd, P vo ľkįt ’glatt, schlüpf­

rig’, I vçľk, Ud. V S L voĭk ’glatteis; glatt, schlüpfrig’ ļ wotj.

U G vęľît, J M S voľįt ’glatt, eben’ (U G J M S), 'schön, gu t’ (M).

syrj. S L P voľnį, Ud. voľnis 'm it dem glatthobel od. scha- bemesser einen baum od. einen baumstamm abschälen’ | wotj.

G vęľfnĩ, M v ę ij n į 'bäum e abschälen’ (M), 'einen baum teil­

weise abschälen’ (G).

(12)

Ein sekundäres, aus j entstandenes ľ komm t im w o t j a - k i s e h e n in den folgenden fällen vor:

A. wotj. J MU ľaŋ ~ J M S G ja g , U dag ’fìchtenwalđ au f Sandboden’ (J MU M S G), [đorfname] (ư ) == syrj. I jàg.

Ud. V S L P ja g ’fichtenwald auf Sandboden, hochgelegener heidew alď (IV S L), ’w alď (Ud.), ’begräbnisstätte’ (P).

wotj. MU ĩàgįr G jako r ’anker’ < j russ. якорь id.

B. wotj. Munk. S M ĩakm a ~ G ja km a 'schloss’.

C. a) wotj. Munk. J ľugeź ~ M jug eź, S juged'ź, MU dĭigeź, M d'ugež ’geldbeitrag für heilige zwecke (beim opfer, bei der hochzeit)’ (U MU J S), ’die münze, aus welcher der Wahr­

sager w eissagt und welche er behälť (M).

wotj. J MU ľugįt ~ J M S ju g įt, G ju g įt, MU đugįt, U đ u g įt ’hell, klar; licht’ = syrj. I Ud, V S L ju g įd , P ju g įt id.

b) wotj. J MU S ľ u k įn į, G ľ u k įn į M ju k n į, U çfukįnî 'teilen’ = syrj. I V S L ju k n į , Ud. ju k n įs id.

c) wotj. U MU J M S G īulc ’haufen’ Munk, ju k ’herde’

= syrj. Ud. j u k ’haufen’.

wotj. U J M S G lulcmes Munk, ju k m ä s Wied, juk- m es, MU đuemes ’wuhne, w ake’ = syrj. I ju km es, Ud. V S P ju k m ę s id.

wotj. U G ľuktànį, J MU M S ľuktànį ~ Munk, jn kía l-, Wied, juktany ’tränken’ = s jtĵ. S L juhtain], V ju k ta v n į. P ju k ta 'v n į id.

Wie ersichtlich, beginnen alle diese Wörter mit tag-, ľak-, ľug- oder ĩu k- (bezw. jag- usw.). Die verschiedene dialektische Verbreitung des lautwandels in den verschiedenen fällen beruht vielleicht teils auf den folgenden konsonanten (g od. k), teils darauf, ob die erste silbe immer geschlossen ist oder nicht (vgl.

zb. U M ľukmes ’wuhne’, aber U ď u k ĩn f, M j u k n į ’teilen’).

Übrigens können Schwankungen auch in demselben dialekt Vorkommen (vgl. J j u g įt ~ ľugįt., MU đ u g įt ~ ľugįt).

Durch assimilation des anl. konsonanten an ein folgendes ľ(l) ist das anl. ľ entstanden in:

wotj. J M S ľqí'ÍŜi — MU ďzgľťši, U đaľťǻi, Munk. K ĩjolči ’tagelöhner, arbeiter’ < tat. Bál. fja lčĩ 'gedungener knecht, arbeiter’ [vgl. Munkácsi NyK XVIII 91].

wotj. J M ľeľtànį ~ U đeľtànĩ 'aufhetzen, reizen’ (J U),

(13)

Zur gesch. der fiugr. l-laute. 7

’aufregen, aufwiegeln’ (M), vgl. syrj. V S deľędnį, S dit'ędnį, Ud. deľędnis, diľędnįs 'reizen, necken’.

wotj. G ľęïì'ąń, Munk. S Ť ľoľľan, ľeľľan < *jel-ńqń (ję l

= ʼn iilch’, ńąń =■ ’broť) ’käse’.

E in sekundäres anl. ĩ kom m t noch im folgenden worte vor: wotj. J ľemįš ~ J S jem įš, U đemîš., ďęmìš, MU ďömiš

’fruchť < tat. Bál. jim eš id. [vgl.

M u n k ǻ c s i

NyK XVIII 109].

Im s y r j ä n i s c h e n haben w ir ein sekundäres, durch assi- milation entstandenes ľ « *j) in: syrj. L t'eïdęg ~ L Letka S V jeľdęg ’pfefferschwamm’ | syrj. I ľŗţľ, Ud. ľoľ ’lachs’ (Ud.),

’alter lachs’ (I), W ied,

ľ o ľ

’im see überw interter lachs’ Wied.

I

j u o ľ

’im see überw interter (magerer) lachs’

ļ

syrj. L ľoīnį ~ S jo ĭn į ’vorwerfen, tadeln, rügen’ ļ syrj. Ud. ullęv ~ L ut'-jęl, P uſ-jęv ’süsse (ungekochte, ungesäuerte, ungekäste) milch’

(Ud. P), ’biestmilch’ (L).

Sekundär ist ľ ohne zweifei auch in syrj. L īokfśim ~ V поШ гт, S ńękfśìm ’kiemen (der fische)’ [zur etymologie des w ortes vgl.

S e t ä l ä

FU F II 232].

Die mouillierung des ľ ist dialektweise verschwunden in:

syrj. Ud. ležnęg ~ I težneg, V L ľežnęg, S žel'nęg, P želʼnę'g

’wilder rosenstrauch’ | syrj. I lukõnį, Ud. lu kœ vn įs ~ V ľu- kavnį, S L ľukalnį, P fukcľvni 'mit den hörnern stossen’ = wotj. MU J M S ľehinį, G U ľekànî id.

2. U r p e r m i s c h e s *1.

Syrj. I — wotj. I.

Anlaut.

syrj. I Ud. V laikan, S laikjan ’wiegenstange’ ļ wotj. U M laikan id. (M), ’tragbaum , stange’ (U).

syrj. I lébōnį, Ud. leba'vnįs. V lebavni, S L lebalnį, P ve- ba'vnį 'fliegen’ | wotj. U G ĩobànļ, MU J M lobànį id.

syrj. I lèďźn 'i, Ud. leďźnįs. V S L leđénį, P veďznį 'ent­

lassen’ usw. ļ wotj. U G leźînĩ, MU J leźin i, M le in t id.

syrj. I Ud. V S L le įśįd , P v e fśit ’scharf’ | wotj. U G le-

tśît, J M le/Ŝįŧ, MU n e f i i t « *le(Ŝìť) id.

(14)

syrj. I lèďz, Ud. V S L lęďz, P vęđź ’bremse’ | wotj. U G J luź, MU M luđź ’bremse, pferđefliege’.

syrj. I lęŝectnį, Ud. lęśę'dnįs, V S L lęśędnį, P vęèę'tnį

’ordnen, bereiten, anpassen, zurecht m achen’ ļ wotj. U G leśtĩnţ, MU J M leśtin i 'verfertigen, anfertigen, hersteilen, zurichten, bereiten, m achen’.

syrj. I Iģz, Ud. V S L lęz, P vęz ’blau’ | wotj. ư G lĩz , J M liz id.

syrj. I Ud. V S L li ’knochen’ ļ wotj. U G lĩ, MU J M li id.

syrj. I Ud. S L lįa. V lįva ’sanď j wotj. U MU J M G luo id.

syrj. I Ud. V S L lįd, P vįd ’zahľ | wotj. J ltd, G lîd id.

syrj. I Ud. V S L lfm , P vįm ’schnee’ | wotj. U G lĩm i, MU J M lįm į id.

syrj. I Ud. V S L lįs, P vis ’tangel, nadeľ (I), ’tannen- od.

flchtenzweig(e); ofenbesen’ (I Ud. V S L P) | wotj. U G Vis. MU J M lįs ’tangel, nadel; tannen- od. fìchtenzweig(e)’.

syrj. I Ud. V S lįs-va, P vįs-va 'der tau’ | wotj. U G lis-vu, J M lis-vu id.

syrj. I V S L loļni, Ud. loinįs, P voini 'kneten (teig)’ Į wotj. U la iĵn i, G la jin ĩ, J M la in i id.

syrj. I V S loknį, Ud. loknįs, L laknį, P vokni 'kom m en’ ļ wotj. U G lîk tîn î, MU J M lįk tin i id.

syrj. I lō, Ud. V lov, S L loi, P vov ’atem ’ etc. ļ wotj. G M J lul, U lud, MU Ішщ id.

syrj. I V S L lonį, Ud. lonįs. P von] 'w erden’ etc. | wotj.

G U lu în î, J MU lu įn i. luiįnį, M lu n į id.

syrj. I Ud. V S lop ’milz’ ļ wotj. U MU J M G lup id.

syrj. I lud, Ud. lud, P vud 'wiese, kleines felď (I P), 'kleine waldwiese’ (P), ’weideplatz’ (Ud.) ļ wotj. G J M U lud

’felď (G M J), ’opferhain’ (J M U).

syrj. I V S L lu d n į, U ludnįs, P vu d n i ’jucken’ ļ wotj.

G U lĩd ĩn ĩ, J lįdįni, M lįd n į id.

Inlaut.

syrj. S L Letka as il, V P asįv, Ud. asuv 'o ste n ; m orgen’ ) wotj. W ied, asyl id.

syrj. P dęvja'vnį « *dęljadnį), W ied. P döldalny 'glan­

zen’ ļ wotj. U doliinĩ id., M MU d olatįnį 'glänzend m achen’

(M), 'glätten’ (MU).

(15)

Zur gesch. der fiugr. 1-laute. 9

syrj. S L ein], V P ęvnį 'beruhigen, besänftigen, stillen;

aufhalten, hemm en, hindern’ | wotj. U G a lţn ţ, MU å ų įn į, J a lįn i, M alnį 'beruhigen, besänftigen, stillen’ (U G J M), 'willig, geneigt machen, bereden’ (ư M), ’abraten’ (MU).

syrj. V S L gllįd 'schlüpfrig, glatt’ | wotj. U G gflţt, M gįlĮd. J gįlìt, g m į t id.

syrj. S L gęrdol, P gęrdę'v 'rötlich’ | wotj. J M gordales id.

syrj- I j ë « *İŴ Ud. V P jęv, S L ję l 'm ilch' ļ wotj. G M S jęl, J jöl, jñŋf, MU Jmįf, U (Jęl id.

syŋ- I j î (<C *jß)ı Ud. jiv , V P jįv, S L j į l ’gipfel, oberes ende’ | wotj. G j îl, J M j į l, J jįų t, MU Jini, U J îl id.

syrj. I ju m ō , Ud. V jum ov, S L ju m o l 'süss, wohlschm ek- kenď Į wotj. J M S G jum al, J ju m å ų , MU Jum åu, U Jum al

’süss, ungesäuert’.

syrj. I M in i ( < *kelnį), Ud. kevnįs, V P kevnį, S keinį 'w aten' ļ wotj. U G kolînf, M kolnį id.

syrj. I kē, Ud. V P kęv, S L kęl 'strick, bindfaden, schnür’ | wotj. U J M G kai, J MU kåu id.

syrj. S L kęltnį, V kęvtni, Ud. kęvtnįs 'mit dem zugnetz fischen’ (S V), 'aus der suppe die besten bissen herausfischen’ (L Ud.), 'die sahne abnehmen, abrahm en’ (Ud.) | wotj. G kaltţnï, J k a ltįn i 'm it dem zugnetz fischen’.

syrj. I kĩ, Ud. V P kįv, S L Jcįl ’zunge’ usw. ļ wotj. G U k îl, M J kd , J MU kitp id.

syrj. I kĩnį, Ud. kļvnįÿ, V P kivnį, S L k d n i ’hören’ [ wotj. G U kU înî, J k ilin i, M kįln į, J MU kįw íįni id.

syrj. I kō, Ud. ko (elat. koiś), V kov, L k d , P kou-gag

’einġew eidewurm ’ ļ wotj. U M kęl id. — Zu beachten ist der s c h w u n d von l in Ud.

syrj. I Ud. V L Letka kola ’w aldhütte’ usw.; vgl. -ka, -ko, -ku in kerka, kerku 'haus', vitŝko, vifśku ’kirche’ ļ wotj. U G J kitala, J kiţåųa, MU kuita, G M kua ’som m erhütte’, vgl. -ka, -ko, in korka 'haus', vuko 'W assermühle'. — Zu beachten ist der s c h w u n d von l in den parallelformen.

syrj. I kçls, Ud. V S L kolę, P koųę ’es ist nötig’ ļ wotj.

U M J G kult, J MU kutpt id.

syrj. I kūni. Ud. kuvnis, V P ku vn i, S L Letka k u ln į

’sterben’ | wotj. G U ku lin î, J k u lin i, M ku ln į, J MU kuĶtįnį id.

syrj. W ied, mölpalny 'vermuten, sich vorstellen, durch­

(16)

schauen’

ļ

wotj. ư G malpànî, J M m alpànî, J m åų p à n į 'den­

ken, überlegen, meditieren, im sinne haben’ (U G J M), 'meinen, vermuten, m utm assen’ (J), ’ahñen’ (G), 'hoffen' (J).

syrj. I m ī-kįd, Ud. V P m įv-kįd, S L m įl-k įd 'verstand, Vernunft’ (I Ud. V S L), 'sinn, gem ütsarť (P), ’charakter’ (Ud. P) | wotj. ư G m îl-kîd, J M m įl-kįd , MU т гщ -kįd 'sinn, gemütsart, gem ütsstim m ung’ (U J MU G), ’charakter’ (J), ’gedanke, m einung’

(M), 'w ünsch, verlangen’ (J).

syrj. I Щ, Ud. V P n įv , S L n įl ’mädchen, tochter’ ļ wotj.

U G n îl, J M n įl, J MU núu id.

syrj. I n o lįn į, Ud. novlįnįs. V novlįnį, S L nollįnį, P n o vjįn į 'tragen, schleppen’ [ wotj. G n u llfn î, J M n u llįn į, J n u m lįn į, U n u ld în î, J MU n u u id įn į 'tragen, führen, schleppen’.

syrj. I ńę, Ud. V P ńęv, S ńįl. Letka ńęl ’pfeiľ ļ wotj. J ńmp (< ſ *ńęl) id.

syrj. I tu, V P ńįv, S L ńįl, Ud. ńiv-pn 'Abies pichta’ | wotj. G U ńįl-pu, JM ńįl-pu, J ńtuj-pu, MU ńįĸı-pį id.

syrj. I ńįlern, Ud. ńilęm, V S L ńįlęin, P ńįvę'm ’schw eiss’ ļ wotj. U J M Ġ ńulem, J ńuųœm id.

syrj. S ńįlnį 'schlingen, verschlingen’, ńįlalnį. V ñįlavnį, P ń įv a 'v n į 'schlucken, hinunterschlucken’

ļ

wotj. G ńîlîn ï, J ń flįn į, J MU ń įų iįn į, M ńįlnį, U ñulįnţ id.

syrj. I ńūnį, Ud. ńuvnįs, V P ń u vn į, S L ń u ln į 'lecken’ ļ wotj. G U ń u lîn ĩ, J ń id įn į, M ń u ln į. J MU п и щ іщ id.

syrj. I ōnį, Ud. ovnįs, V P ovnį, S L olnį 'leben, sein’ | wotj. G U u lîn ï, J ulįn į, J MU и щ іп і id.

syrj. I p è į « *pel), Ud. V P pev, S L pel ’daum en’

ļ

wotj.

U pęlî, M pęīį, J pölį, J MU pm ļiį id. — Das ĭ in Munk. (wotj.

w buch 584) *p»īî, ĩpüľê ist wahrscheinlich ein druckfehler.

syrj. I pęlįs, Ud. V S L pelįs, P pevį'.s ’ruder’ (V S L P), 'Steuerruder' (I Ud.)

ļ

wotj. G polîs, M p id įs , J pulsan ’ruder, Steuerruder’.

syrj. I pē, Ud. V P pev, S L pęl 1) ’seite’, 2) 'halb, hälfte’ | wotj. G J Ad U pal, J MU påu id.

syrj. I pē, Ud. V P pev, S L pęl ’m aľ | wotj. G J M U pol.

J MU pnų id.

syrj. I pē, Ud. V P pev, S L pęl ’bretť | wotj. G J M U p u l, J MU puiu id.

syrj. I pēsonį, S pęlscãnį, P pęvsct'vnį 'schälen, abschälen

(17)

Zur gesch. der fiugr. l-laute. 1 1

(zb. kartoffeln)’, P auch: ’aushülsen, auskernen’ ļ wotj. G U palànî, J M palànį. J MU p ă ij à n į ’schälen, abschälen (die schale, die rinde)’.

syrj. I pĩśin į, Ud. p iv śįn ìs, V P p įv š ìn į, S L p įU įn į ’sich baden (in der dam pfbadestube)’ ļ wotj. U p įla śk ĩn î. J M p įlaś- k in į, J p įiļią ŝk įn i ’sich baden (zb. im fluss)’.

syrj. I pōnį, Ud. povnįs. V P povnį, S L p o ln į ’fürchten’ | wotj. MU рищгпг « *pulįni) id.

syrj. I sį, Ud. V P siv, S L sįl ’klafter, faden’ ļ wotj. G sĩl, U siul, J M sul id.

syrj. I so, Ud. V P sov, S L sol ’salz’ | wotj. G U sĩlal, G sîlal, sla( J M sįlál, J MU sįiaåu id.

syrj. I su lo n i, Ud. sula'vnįs, V sulavnį, S L sulalnį, P suvccvnį ’stehen’ ļ wotj. U G sîlļn ţ, J sįlįn į, M sįlnį, J MU s įų iįn į id.

syrj. P śęvta'vni « *śęltadnį) ’ein pferd (an drei füssen) koppeln’ ļ wotj. G śęltànì, J śöltànį id.

syrj. I Ud. V S L śęla, P śęva, ševa ’haselhuhn’ | wotj. U J M G śala, J MU ŝåųa id.

syrj. I śęlōnį, Ud. ŝęlccvnįs, V śęīavnį, S L êęlalnį, P śe~

va'vriį ’spucken’ ļ wotj. U G śalànĩ, J M ŝaľanį, J MU śåiiànį id.

syrj. I śęlem, Ud. V S L Letka ŝęlęm, P êęve/m ’herz’ | wotj. U J M G ŝulem, J MU śumem id.

syrj. I śū, Ud. V śuv, S L ŝul ’darm ’ ļ wotj. U J M G ś u ( J MU

śuķi

id.

syrj. Ud. ś u v : ś.-tįęž ’taucher’, S êul-ťśęž, śult-ťŝęš, L ŝulka 'eine ente’ ļ wotj. G. śu lţ : pestro ś. ’grauer taucher’, śęd ś.

’schw arzer taucher’.

syrj. I zèi « *zel), Ud. V P zev, S zel ’straff, stramm, gespannt’ (P), ’sehr’ (I Ud. V) | wotj. U J M G zol ’straff, stramm, gespannt, fest, stark’.

syrj. I tē, Ud. V P tęv, S L tel ’w inter’ | wotj. U G M J toi, MU t0« id.

syrj. I te, Ud. V P tęv, S L tęl ’w inď | wotj. U G M J ięl, J MU Von id.

syrj. I Ud. V S L tęlįś, P tęviś ’m onď | wotj. U J G ioleź’

M toleďź, J MU tɯfeż id.

syrj. S L tįl, V tįv in t.-kęrt ’feuerstahľ ļ wotj. U G tîl,

J M tįl, J MU íįtft ’feuer’.

(18)

syrj. L tįl in fśerig tįl-bord

'flösse, flossfeder’,

P tįv od.

tįv-bord ’schw ung-

od. Schwanzfeder’ ļ

wotj. U G tîlî, J M tįĩį, J MU tįųii ’feder’.

syrj. I tū, ư d . V P tuv, S L tul ’keil, pflock, zapfen, na- geľ | wotj. U J M G tul ’keiľ.

syrj. I Ud. V S L tulįs, P tu vį's ’frühling’ ļ wotj. U G tulfs, J M tu lįs, MU tuiuįs id.

syrj. I tśętnį, Ud. ťśęvtnįs, V P ťśęvtnį, S L ťśęltnį 'w er­

fen’ usw. ļ wotj. G U (śğltţnî, J M S ťśęltįnį 'w erfen’ usw.

syrj. S (śiln į : f. m u n n į ’vom w asser zurükprallend hüpfen (der stein, w enn man „seejungfern“ wirft)’, ťŝilędnį '„seejung- fern“ w erfen’ ļ wotj. G tŝettà n î (<C *ťséljànî) 'schaukeln (tr.), hüpfen lassen’.

syrj. I ūļ Ud. V P uv, S L id ’ast, zw eig’ ļ wotj. U G J M u l

id.

syrj. I ū, Ud. V P uv, S L ul ’unterraum , das unten be­

findliche’ | wotj. G U J M S ul, J MU um id.

syrj. I vęlōnį, Ud. vé la vn įs, V velavnį, S velalnį, L ve- , la'lnį, P veva'vnį 'verstehen, begreifen, lernen, sich gew öhnen’ ļ wotj. G U valànţ, J M S valànį, J MU vå u à n į 'verstehen, be­

greifen’, G auch: 'sich au f etw. verstehen, können’.

syrj. S L veldnį ’übertäuben, überschreien; überhandneh­

men, vorwalten, übertreffen’, Gen. OP *veld- ’ausbreiten’ ļ wotj.

G U v ę ld în î, J M S vę ld įn į, J MU vm n d įn į ’ausbreiten’.

syrj. I vę, Ud. V P vęv, S L vęl ’pferď ļ wotj. G U J M val, JM U våu id.

syrj. I vēnį, Ud. vęvnįs, V P vęvnį, S L vęlnį ’sein’ | wotj.

G v ĩlįn î, J v įlįn į, J MU vįiiųnį id.

syrj. I vizī, Ud. V' vizuv ,, V P vizįv, S L vizįļ 'schnell strö­

m end’, S P auch: ’stromstelle’, Ud. auch: 'ausgelassen, ausge­

lassener m ensch’ | wotj. J Isl. vizįl 'schnell, reissend (vom w asser)’.

syrj. I vī. Ud. V P vįv, S L vįl ’oberraum ’ Į wotj. G U vįl, J M S vįl, J MU vįiu id.

syrj. I volonį, Ud. volcľvnįs, V velavnį, S velalnį, L vę- kv h iį, P vova'vnį ’hobeln’ | wotj. G U vęlìn î, J völįnį, v^ipįnį, M S vęlnį id.

syrj. S vośkol, V vośkov ’schritť | wotj. W ied, u tśk y l id.

In dem suffix wotj. -ľi. syrj. -I hat das w o t j a k i s c h e

(19)

Zur gesch. der fiugr. l-laute. 13

jedoch im allgemeinen ein mouilliertes ľ, zb. syrj, Ud. bobuv, V S bobul, V L bóbįl, P babįų 'Schmetterling’ = wotj. U G bubĩti, J MU M bubiti id. ļ syrj. I ďźo.ďźíī. V dźo.ďżuv, P đ ío ď źp v , Letka ďio.dźįl, S L ťŝo džul ’eidechse’ = wotj. U MU J G keńd'źąti, M keńđiąli id. I syrj. S ko.ďźul, Letka ko.ďźil. P kę.đź/'v ’ameise’, I ko,ďźū, Ud. V ko.ďźuv, L koď źį] in I kot-к., Ud. V k.-kot, L kęrt-k. id. = wotj. U MU G kiuźiľi, G J MU kuźiľi, M ku.ď źįti id. ļ syrj. I kordźū, Ud. V ko.ďźuv, S ko.ďźul, L Letka ko.ďźil, P kę.ďźvv ’stern’ = wotj. U MU J G k iźiīi, G kiéîti, M kiżili id. ļ syrj. I ńi.ďżū. Ud, V ńi.đżuv, Ud. ńi.đźeį, S ńkďźul, L Letka ńi.ďżįl, P n i ß i į v ’regenw urm ’ = wotj. U n îźĩti, J n iźiti, G ńiéiti, ń iżîti, M niźili, niźiľi id. — In keñďżąli, kiźili, n iźili hat jedoch wotjM das urspr. u n m o u i l l i e r t e l bew ahrt. Aller Wahrscheinlichkeit nach ist die mouillierung hier durch das nachfolgende i verursacht.

Ähnlich wohl auch in: wotj. G J k a li 'Schwiegertochter’

= syrj. I kēį « *keľ), Ud. kev, S L Letka kek P kevja ’schw ä- gerin (frau des m annesbruders)’.

Ohne Zweifel ist die mouillierung des l sekundär auch in wotj. G U J M MU ļňľem ’wolke’ = syrj. I p ĩ (elat. p ij įi), Ud.

p iv (elat. p iv jįś) [pĩ, p iv < *piï] ’wolke’, adj. Ud. p ila 'w olkig’.

Auch hier hat das syrjänische das urspr. unmouillierte l be­

wahrt.

Von dem nachfolgenden konsonanten ist die mouillierung des ï bewirkt in fällen wie: wotj. U m a ja tjà n î, M majatjà n į, G m ajattani, MU J m a ja tta n i 'streicheln; befühlen, betasten’, vgl. wotj. U G m a ja ltţn î etc. (mom.) id. ļ wotj. U ŝąľźînţ, G śaſď źĩn ĩ ~ J M śalďźįnį, MU śåuď źįnį 'einm al spucken’, u. a.

In wotj. M ś it od. śiľ-śęr ’nacken’, U J ś i t in U śit-śer id., J śit-vįl ’widerrisť ~ G śil ’nacken’ Į = syrj. I S ŝilį, I V L śļli, Ud. Uli, P šivv ’hals’ (I Ud. V L), ’nacken’ (S P)]

ist die moillierung des t von dem mouillierten anlautskonso­

nanten hervorgerufen worden.

Einen sporadischen lautübergang I- > n- haben w ir in wotj. MU n e /Ś įt ~ U G le jśît, J M le.fšįt 'scharf' ( = syrj.

leįtĥįd id., siehe oben) | wotj. G nun-aźs, J MU nįn-aźe, Munk.

K łnên-aJä ~ Munk. S ł lun-ağä 'bei tage’ (vgl. syrj. I Ud. V S L tun, P v u n 'tag, tageslichť). Hierher gehört wohl auch:

Munk. wotj. S f nĩskat- ^ ^ľískat- ’anfeuchten’ usw. ļ wotj.

(20)

Smirn. U nuškem ~ U luškem, J M G lu tįkem Verstohlen, heimlich’.

Über den lautübergang l u (u<) im wotj'akischen siehe verf. Zur gesch. des vokalismus im wotj. 3, 8.

Im s y r j ä n i s c h e n ist die mouillierung des ľ von dem vorangehenden konsonanten bewirkt in fällen wie: syrj. I V S L ko llin i, Ud. koľľįnįs ~ P kolvini « *kolīįnt) 'begleiten’ ļ syrj.

Ud. S L lillu n ~ V uľlun, P ul'vun « *ul-lım ) ’tag, wo m an nicht fastet’ | syrj. I šu llō n į, Ud. šuťľccvnis. L šu tta ln į ~ V Sutlavnį, S šuH aínį 'pfeifen’.

Ü b e r d ie i m s y r j ä n i s c h e n d i a l e k t w e i s e i n b e s t i m m t e n S te l­

l u n g e n e r f o l g e n d e n W a n d l u n g e n d e s u n m o u i ü i e r t e n l ( Ü b e r g a n g i n

v,

s c h w u n d m it e r s a t z d e h n u n g ) s i e h e v e r f .

JSFO u. XXI з,

2 1 - 2 2 .

II.

Wie schon oben bemerkt worden, geht das permische l bezw. ľ nicht immer auf einen ursprachlichen fiugr. 1-laut zu­

rück. So entspricht perm. ani. I zb. in syrj.-wotj. lern ’trau- benkirsche’ ( = fi. tuomi id. usw.) einem urspr. *ð'; perm. inl.

I zb. in syrj. kola ’waldhütte’, wotj. kuála ’sommerhütte’ ( = fi.

kota ’hütte’ usw.), syrj. śęlęm, wotj. ŝuĭem ’herz’ ( = fi. sydän id. usw.) einem urspr. *ð; perm. inl. ľ zb. in syrj. vįl, wotj.

viľ ’neu’ ( = fi. uute- id. usw.) einem urspr. *<f [siehe

S e t ä l ä

NyK XXVI 377-437, JSFO u. XIV з, 51-3]. E s gibt aber eine ganze menge von Wörtern, in denen perm. I bezw. I nicht auf ein urspr. *ð bezw. *<ľ, sondern nur auf einen urspr. l-Iaut zurückgeführt werden kann. Wenn jetzt in d iesen Wörtern ein ursprachlicher l-laut in den permischen sprachen durch mo ui l l i e r t e s ľ vertreten ist, muss wohl auch für die fiugr.

Ursprache ein * t vorausgesetzt werden; wenn demselben aber

ein permisches l entspricht, ist auch der ursprachliche 1-laut

unmoui l l i er t gewesen.

(21)

Zur gesch. der fiugr. Haute. 15

1. F i u g r . V.

A n l a u t .

syrj. Ud. ľakśįnįs ’anhaften. kleben bleiben’, P ľa kn į ’zu- kleben, verkleben, bekitten’, ľàkęd ’kitt, kleister’ | wotj. U ľùkînį, G ľà k în î , M ư J ľ'akįnį. M S ľaknį ’ankleben’ (tr.), U ľà kU kîn ţ usw. 'kleben bleiben, stecken bleiben, angeklebt w erden’ | ? ostj.

Karj. (OL 17) Kond. Щкэі-, Ni. įàkņəťťə-, Kaz. ІаЪ гэілз- ’ein- sinken (pferd auf den w egen im frühling)’ ļ tscher. KB laka.

U lakɯ, T lalceme'š 'stecken bleiben, haften (von einem bäume, welcher beim umfallen an einem nahestehenden bäume haftet)’.

wotj. U ľàlcít, G ľàkįt, MU J ľàkįt, M S ľakįt 'angenehm , friedlich' (G), 'freundlich, leutselig, gefällig, versöhnlich, höflich, artig’ (U S), 'lieb, gut, ordentlich’ (MU), 'sorgfältig' (J), 'g e­

schickt' (S) 1 ostj. Castr. lōgom 'ruhig, stilľ, Karj. (OL 102-3) Kond. łōxəm - 'still, ruhig w erden’, Kaz. Įyxma x ç im đ и о л (sagt man von einem stillen, wortkargen menschen), Trj. ļì)'Jyəmz 'gutm ütig' ļ wog. Munk. (VNGy. IV 354) lā-x ’derék’ (brav, tüchtig, trefflich): äm lom ’én derék lovam ’.

syrj. S L ľam : ľ. m u n n į 'entkräftet niedersinken, w enn man einen heftigen hieb od. schlag bekom m t’, Ud. ľam nįs ’nie- derdrücken, klem men’, ľam śįnįs 'niedergedrückt, geklemm t w er­

den (zb. unter einem bäume)’, I ľamōnį, S L ľam alnį, V ľam avnį, P tam a'vnį 'gedrückt, niedergedrückt w erden’ ( I V S), ’von einem hiebe entkräftet werden, sodass man nicht gehen k an n ’ (L P), I ľamednį, V S L ľam ędnį, P ľam ęänį 'drücken, nieder- drücken’ (I V S), 'plätten, platt m achen’ (I S), 'jem anden durch einen hieb entkräften, sodass er nicht gehen kann’ (L) oder

’ kein glied bewegen kann’ (P) ļ fi. Renv. lama 'status pe-

cudum et equorum debilis, qui fame per hiemem defatigati,

vere pedibus haud stare sed humum procidere solent; fame

macer et debilis, sideratus’; lehmä on lamassa ’vacca đem acerata

peđum usu careť, meni lamaan ’pedum impotens decidiť, ruoho

meni lamaan 'gram en dejectum (haud erectum) fiť, lama ruoho

'gram en dejectum’; lamata 'fam e emacero quem ita ut pedibus

stare haud valeat, debilem reddo, dejicio 1. deprimo e. c. g ra­

(22)

m en’; lamaantua ’macer et debilis fio itä ut humurn procidam, dejicior 1 . deprimor ut gram en’; est. WiED.-Hurt lame ’flach;

schw ach, nicht intensiv’; lamama ’niederliegen, au f dem bauche liegen; sich platt niederlegen, sich hinstrecken’. — F ü r das fi.

w ort ist germ. Ursprung nicht anzunehm en (vgl.

S e t ä l ä

F U F XIII 398).

syrj. I V S Petsch. L Letka P ľampa ’schneeschuh ( o h n e sohle)’ | ostj. Sirelius (handschr. samml.) Vach Sard. (Agan) Ivašk. (Ob) Salym lump'. Uut (Jugan) lūmp' ’schneeschuh’

( o h n e sohle)’. — F rüher (FU F II 177-8) habe ich angenom ­ men, das syrjänische w ort sei eine entlehnung aus dem samo- jedischen: vgl. Castr. sam . Jur. lamba ’schneeschuh’, nach Sire­

lius (handschr. samml.) Agan lampā ’schneeschuh ( mi t sohle)’;

dam als w a r mir das ostj. w ort unbekannt. Die drei Wörter können unmöglich voneinander getrennt w erden. Aus laut­

lichen gründen ist wohl eine entlehnung des ostj. wortes aus dem samojedischen bezw. dem syrjänischen, oder des syrjäni­

schen wortes aus dem ostjakischen ausgeschlossen; dagegen kann das samojedische w ort gut syrjänisches lehngut sein. Zu beachten ist weiter die Verbreitung des syrj. wortes beinahe au f dem ganzen syrjänengebiet (die sam. lehnw örter des sy r­

jänischen kom m en vorzugsw eise nur in den nördl. syrj. dia- lekten vor) und die genaue semasiologische Übereinstimmung desselben mit dem ostjakischen worte.

syrj. Ud. fegnis, V S L ľegni ’hin und her schw anken, sich schwingen, schaukeln’ (Ud. S), ’sich bew egen’ (V S L),

’w ackeln’ (S), I ĩegjōnį, Ud. t'egja'vnis, V P ïegjavnį, S L ľeg- ja ln į ’baumeln, sich schw ingen’ (I V L P), ’wackelnd gehen, zb. der betrunkene’ (S), ’herumstreichen, müssig gehen’ (Ud.), L ľegéįnį ’sich bewegen, zittern’ ļ tscher. KB löƞgem, J Inŋgem,

JU

l ü ƞ G e m ,

U lüƞge'm, T lüƞeem , M ľüŋeę'm , B lüƞge'm

’schaukeln, sich hin und her schwingend bew egen’, KB auch:

’schütteln (intr.) (vom laufenden reitpferde); zittern (vor kälte od. furcht)’ | lp. Friis N

la g g a t

’palpitare. m icare; slaa, røre sig (om hjertet, pulsen)’ | ung.

lë n g

’moveor, agitor, pendeo; glei­

ten, beben, schw eben’,

të n g - lë n g

’vacillo; schw anken’,

lë n g e d ë z

’agitor, moveor, volito, n uto; sich bewegen, flattern, w ehen’,

lë n g e te g

’mobilis, levis, v an u s; schw ankend, leicht, eitel’, ’pen-

(23)

Zur gesch. der fiugr. 1-laute. 1 7

dulus; herabhangend’ (NySz.);

le n g ő d ik

’lustálkodik, dolgát el- heveri’ (Háromszék),

lë n g ë z

’repüľ (Csík m., Brassó m., Hosz- szúfalu) (MTsz.);

le n g

’mozgékony, könnyü test lebegö mozđu- latokat tesz’,

le n g e t

’ringať: a

h u llá m o k le n g e ti k

a

c s o ln a k o t;

b ö lc s ő t le n g e t (Ballagi,

Telj. szót.). [vgl.

Anderson,

W andl, 44 (syrj., tscher.).] — Über ung.

-ng-

vgl. F U F XI 181 ff.

syrj. V ľek ’spielknöcheľ, Wied.: ’knöchel, fussknöcheľ ļ wotj. Wied,

le k y

’knöcheľ |

fı.

Lönnr.

lin k k a

’bein, Schenkel’.

[Verf., FU F XI 247.] — Über syrj. -k- = fi.

-n k k -

s. FU F XI 247 u. 183.

syrj. L ľękan, S V lekan, Rog. P lekan ’beim behauen eines balkens abgefallener grösser und dicket span’ (L S), 'klein von Statur (vom m enschen)’ (V); W ied, auch: ’abgehauenes Stück’, Gen; OP ĩikán ’span, splitter’ ļ ostj. Castr. laiļadem

’spalten’, Patk. I laiļadem , larļatem , lanyatem id., larļatem-juy 'gespaltenes holz (zum heizen), kienspan’, Dem. laiļ-jux ’kien- span, leuchtspan’; Ahlqv. N loTļgytłem ’spalten’, loiļgym-juy, lorļ-ju^ ’kienspan’; Pápai N Igƞgət- 'sprengen, spalten, spleissen’;

Karj. (OL 29, 30) DN ia'ŋyßf-, Trj. ļă 'ƞ l/i'ſā-, V Vj. la ŋ ìc įţ-, Ni. l/pyşt'.ķ-, Kaz. l/'?)Gcļţ-, O {aƞg.įt- ’spalten’, Trj. (ƒg'k'ǻfə-, Vj. HŋĵįdUm- ’spalten’ | wog. Munk. (NyK XXIV 307) T *lęñ-, i l g x - : ti p ã r t il-lgňm ņts ’ez a deszka m e g h a s a d t , e l r e p e d ť , il-lgytglĕm khap ’szétrepedt v. hasadt ladik’. — Über das syrj.

deverbale nominalsuffix -an s.

Wiedemann

syrj. gramm. § 21.

Über syrj. -k- = ostj. -ŋķ- usw. vgl. FUF' XI 183, 247.

Aus dem syrjänischen stam m t das gleichbedeutende russ.

Perm.. Vj. леканъ (vgl. auch

Kalima

MSFOu. XXIX 75).

Tscher. M laka n ’grosser, beim behauen eines balkens abge­

spaltener span („леканка“)’ ist wohl zunächst aus dem russi­

schen entlehnt, vielleicht auch Gen. (bei Szilasi) O lakan ’holz- klotz’.

syrj. I letnį, V S L P ľetnį ’zupfen, zerren, reissen, ziehen’

( I U d . V P ) , ’schlagen (wolle)’ (Ud. V S L), Gen. OP lít- ’zupfen, zerren, reissen’ ļ ostj. Karj. (OL 56) DN iăfxəm f-, V Vj. ĮÇįķ'əmf-

•ausrenken’, Ni. l/iƞįţţə-, Kaz. IÇįŋOAţ-, 0 (ѵЩМ- ’(mit den fin­

gern) knacken’ | ? wog. Munk. (NyK XXIII 399) K +(®m) lėtkox

F iu n .- u g r . F o rsc h . XV.

(24)

’az ajtót kopogtatni (an die türe klopfen)’, (NyK XXIV' 311) T

*uť tailnėl nuñ-lėtkänt ’a víz alúlról fölbugyog (снизѵ выбуры- ваетъ) (das w asser sprudelt von unten auf)’.

syrj. V P ľetjavnį, S L ĭetjalni ’bammeln, baumeln (zb.

ein fetzen am kleid)’ (S L P), ’sich beständig rühren, hin und her springen, schnell gehen, laufen, springen, hüpfen’ (Y), W ied,

’hin u. her schw anken, baum eln’ | ostj. Karj. (OL 48) DN iănį-

’anw achsen (wolke); blasen, ziehen (zb. die hand)’, Ni. l/mţ-, Kaz. ļÿnţ-, O lont- id. | wog. Munk. N lēntýi ’w ogen’, lēntyenti

’anschwellen (das meer)’, łlēntiñ tgrėm ’dagadó óczeán’; lēntäti

’schw anken’, lēntėlti 'erschüttern’.

syrj. I S L ľikm įn i, Ud. ľih n įn įs 'erscheinen, sich finden, gefunden w erden’ (I S L), ’angetroffen werden, irgendw ohin geraten’ (Ud.), ’zufallen, zuteil w erden’ (S L); I ľiktin i, Ud.

ľiktinįs 'zeigen, anw eisen’ ļ wog. Ahlqv. laquam, 'gehen, sich bew egen’, laqutam 'bew egen’; Munk. B lakwi, K ML U L läkwi

’ankom m en; schreiten; schleichen; sich bew egen’; lăkw ii 'be­

w egen’, lakwelti, lakwėlti 'springen’, M kwèltăxti ’aufbrechen (indúl)’ ] lp. Friis N likkat, likkam 1. likam ’surgere’, likkadet

’identidem se movere; surgere’, likkatet ’movere, agitare’; Lind.

& Öhrl. likatet ’tangere, attingere, contrectare’; Gen. K i ľihkĩ-

’arbeiten, machen, thun’, Hĩkte- ’regen, rühren, bew egen’ ļ fi.

liikkua ’in bew egung sein, beweglich sein, sich bewegen, fort­

schreiten, w andern’, liikuttaa 'bew egen, rühren, regen, berühren, anrühren; wiegen’; Gen. karj. aun. liikku- ’sich bew egen; ver­

renkt w erden; gähren (der teig)’; weps. Ahlqv. likahtan ’sich einmal bew egen’, likutelen ’bew egen’; est. W ied.-Hurt, līkuma

’sich bewegen, sich rühren, in bew egung sein, cursiren, um ­ laufen, grassiren, gäng u. gäbe sein, im schw änge sein’, līgu- tama ’bewegen, rühren, anrühren, um rühren, flg. anziehen, interessiren, rühren’. — Aus dem syrj. : ostj. N *fíknıi- ’treffen’

und wog. likm i ’dazu geraten’, s. unten.

wotj. U G ľ ip M , MU J ľip įn į, M S ľiļpnį 'decken, mit einem dache versehen’, U G MU J M S ľipet ’dach’ | wog. Munk.

(NyK XXV 258) N lēp-, K läp-, T Up- 'decken, bedecken’ |

nng. lep 'bedecken’, lepël ’decke’ | tscher. J leßè'ôam, JU U T B

(25)

Zur gesch. der fiugr. l-laute. 1 9

leßeða'm, M ſeßeðcvm, leßeða'm

'd e c k e n , b e d e c k e n , v e r d e c k e n ’,

J leßèðäkxš, JU M leßè'ðəš, U Ï B leßè'ðăš

’d e c k e ľ

(J JU ư T M),

'd a c h '

( U T M B ) ,

'd e c k e '

( U T M) .

[ B u d e n z

MUSz. 694-5.]

syrj. I V S L P ľiťśkinį, Ud. lïfśk in is 'drücken, pressen’, I V S L ľiťŝkįǻnį, ư d . ľitŝkįśnįs, P ľitŝk v śn į ’zusamm engedrückt od. zusamm engepresst w erden’, W ied, litš (o: ľifś) 'druck' 1 fl. Lönnr. litsoa, litsata 'klemmen, zusamm enpressen, pressen, drücken’, litska ’zusammengedrückt, zusam m engepressť, litistää 'drücken, zerdrücken, zusam m enpacken’; karj. Gen. liťśkoa-, liťťśoa- 'drücken, pressen, zusam m enpressen, drängen, hart um ­ fassen’, liťèistä- — fl. 'litistää', aun. Gen. litťšoa- 'litistää, tu n ­ kea, puristaa’; weps. Ahtqv. licon 'pressen, drücken’; est. W ied.- H urt litse, gen. litse 'druck, presse’, litsuma 'pressen, drücken, drängen’. — Zum lautverhältnis fl. -ts- ~ -t- vgl. fl. ratisee, ratina ~ ratsajaa, ratsina (vgl. kar. raťška-, lp. ruoŏčat, ruöš- ket, s.

S e t ä l ä

FƯF II 229 ), fl. rätisee, rätinä rätsinä (vgl.

aun. räďžähüttä-, lp. rätjet þ : räčŏet], s. S e tä lä FƯF II 230 ).

Über fl. litistää anders

P a a s o n e n

KSz. XIV 40 .

syrj. V ; śelęm ľ. m u n is 'es w urde leichter um s herz’, Wied, lită (o: ľit's) ’erleichterung, nachlassen’, 1. munny 'schw ach, schlaff werden, nachlassen (intr.)’; S L ľißśalnį, V ñ.Hšavnį, P ľ iįś a 'v n i 'schlaff od. schwach werden, nachlassen (intr.)’, V S L ti/śę d n i, P ľifŝ ę d n į 'schlaffer machen, nachlassen (tr.)’, V S L Le. ľi'tśįd, P lï /ŝ ìt 'schlaff (nicht straff), nicht fest anschlies­

send’, L P auch: 'freigebig', W ied, auch - 'geräum ig' ļ ostj. Castr.

lādek 'weit, geräumig, schlaff’, Patk. lāďek ‘breit, geräum ig’, Karj. (OL 2) DN laơək, Trj. lijťəư 'weit, geräum ig’ ļ wog. Ahlqv.

lāśet 'weit, geräum ig’, Munk. ƯL (NyK XXII 57) f lņśt 'locker,

los, nicht straff’: Ť kwgli hjśta tgrtilėm ’a kötelet l a z á v á eresz-

tettem’; P (NyK XXIV 14)ł lęŝkèm - : ^rnsnè pär-lgŝkėmės ’a mad-

zag m e g l a z ú l t (веревка ослабла)’ | ung. legyhed ’bágyad,

lankad (erm atten, m att w erden)’ (Czuczor & Fogarasi); ’rugé-

konyságát veszti, petyhüdtté leszen (die elastizität verlieren,

schlaff w erden)’ (Ballagi Telj. szot.) ļ lp. Friis N lavco 'solutus,

laxus; losthængende, flagrende, ikke tilknappet eller tilspændt

(om klæder)’ | fl. Lönnr. lämsä 'etw. loses, hängendes’ etc.,

lämse ’zustand des schleppens, des lose hängens’ ļ mord. M

(26)

Reg.-Bud. lafóa ’petyhüdt, laza (p. o. kötés)’, Ahlqv. laſóa 'schlapp, schw ach’, E W ied, lavso 'schlaff, matt, schwach, weichlich, ohnm ächtig’, Paas. (JSFOu. IX 128) Havbìńestć 'schlaff’ (adv.): I. karksĩéat 'schlaff gürten sie sich’ ļ tscher. KB ľänzərä, J ländzərä, JU Im inŕra:, II laĥďŧòra' , T l a ń ư z i r a M lańuzĩrcc, B lazrœ 'schw ach, schlaff (zb. der m ensch)’ (J ư T), 'schw ach, kraftlos (zb. das pferd)’ (U M B), 'weich (zb. die kar- toffel)’ (JU T), 'abgenutzt, zerfetzt (von kleidern)’ (KB J), ‘zer­

lum pt; zerlumpter kerľ (J).

In lautlicher hinsicht zu vergleichen einerseits (hinsichtlich des inl. konsonantism us): syrj. letś 'schlinge, dohne’, ostj. X iy ś 'schlinge (um vögel zu fangen)’, wog. les ’jägerschlinge’, lp. N lavòòe ’habena’, K ł la m fa ’zügel, zaum (aus einem seile)’, fl. läm sä ’wurfschlinge, lasso’

( S e t ä l ä

FU F II 232); anderseits (hinsichtlich des fi.-mord.-tscher. vokalismus der ersten silbe):

fl. kärpänen, kärvänen, est. kärbane, kärbes, kärm es, liv. kärm i

’fliege’; mord. E karvo, M k aru id.; tscher. ư T karmə, M ka rm î, B karm e id. (in den westl. tscher. dialekten kom m t das w ort nicht vor) (verf. Virittäjä XVII 132).

wotj. MU tok ’balľ ļ ostj. N Pápay łāki id. ļ wog. N Munk.

I lk i id. [ostj. < wog.?, oder wog. < ostj.?]

syrj. Ud. tońįd 'schlaff, schw ach’, L hiúalni 'erm atten, ermüden, entkräftet w erden’, S ľu ń n į 'erschlaffen, herabsinken' ļ ostj. Karj. (OL 223) DN ļĩáəx, Kr. lĩń , Ni. Iqńə, Kaz. l/m , Ŭ n , O lèix 'schlaff’, Ahlqv. N leńam alem 'schw ach w erden’ ļ wog. Munk. N lińm i 'erschlaffen'.

? syrj. I Ud. tu ’speicheľ, I ĩu ō n j, Ud. ſu a 'v n įs ’mit Spei­

chel besudeln, begeifern’ | ostj. Castr. S linť ’speicheľ, Karj.

(OL 219) T rj.V ! j n f , Vj. I j ń t į id., Kaz. (selten) liíiś ’geifer’ | wog. Ahlqv. loś-viť ’speicheľ [vgl.

K a r j a l a i n e n

1. c. (syrj., ostj.)].

— Die obugrischen Wörter werden mit dem syrj. worte unter der Voraussetzung zusammengestellt, dass ostj. -ň% -ń ťî, -ś, wog. -ś als bildungssuffix aufgefasst werden können.

syrj. Lytk. ľuźjödny 'ziehen, ausdehnen, recken; schlep­

p en ’, W ied, ľuźjödny 'verschleppen, in die länge ziehen; v er­

Viittaukset

LIITTYVÄT TIEDOSTOT

nächst aber möchte ich zw ecks klarstellung gew isser begriffe.. Ist also eine form entstanden, so ist sie zugleich richtig. E r w eist Inkonsequenzen in jedem

Die natürlichste und am nächsten liegende erklärung ist wohl, dass auch diese Wörter einen sowohl in der starken als schw achen stufe ursprünglichen Spiranten,

syrj. — Dem samojedischen ist ebenfalls russ. — Samojedischen Ursprungs ist auch russ.. — Denselben Ursprung hat russ. Das syrjänische wort setzt eine

Allerdings finden sich im ostN noch etwa zehn Wörter, die den übrigen ostjakischen dialekten fremd sind, dieselben sind aber meistens und zwar in einer genau

jh., sowohl während der polowzenherr- schaft als auch nach eroberung der polowzensteppen durch die tata- ren, die alanen, assen (russ. jasy) in Südrussland und

Das alter und der Ursprung des rauchofens lassen sich bei den finnischen Völkern vorläufig nicht genau bestimmen. Als einigermassen bemerkenswerte tatsache

dieselben sich frü h er gehalten haben, h erau sg etreten sind. gebiet rep räsen tieren in dem aufsatz das syrjänische u nd w otjakische. Нѣкоторыя черты

mentlich aus dem syrjänischen ins russische vorausgesetzt hat. Es ist nämlich ein bedauerlicher methodischer fehler des.. Verfassers, dass er nicht die berührungen