m ordw inischen
2 Da die im folgenden angeführten etym ologien allgem ein b e
kannt und leich t in der literatur zu finden sind, wird der raum- erspam is halber nicht noch einmal a n gegeb en , w o sie au fgestellt sind.
D ie m o rd . W örter sin d , so w e it m ö g lich , in d e r g e s ta lt z itie rt, in d e r sie bei Pa a s o n e n V orkom m en.
D ie in der darstellung am häufigsten erw ähnten arbeiten sind folgenderm assen abgekürzt zitiert:
P a a s o n e n ML = M ordvinische lautlehre von H. P a a s o n e n . H e l
singfors 1893 (1903).
S a c h m a t o v MES = Мордовскій этнографическій сборникъ соста- вленъ А . А. Ш ахм атовы м ъ . С.-Петербургъ 1910.
S e t ẳ l ă Quant. = Über quantitätsw echsel im finnisch-ugrischen.
Vorläufige m itteilung von E. N. S e t ä l ä . JS F Ou. 14, 3. H el
singfors 1896.
G e n e t z Ens. tav. vok. = Ensi tavuun vokaalit suom en, lapin ja mordvan kaksi- ja useam pitavuisissa sanoissa. T utkinut A r v id G e n e t z . Suom i III, 13 ,3 . H elsin gissä 1896.
8 4 Pa a v o Ra v i l a.
ers. (W ied.) lavšo 'schlaff, matt, schw ach, weichlich, ohnm äch
tig’, mokš. (Ahlq.) lafỏa 'schlapp, sch w ach ’ ~ fi. lauha
~ ? IpS lause (s. Toivonen F U F 19 100)
ers. m akso, mokš. m áksă ’leber’ ~ fi. m aksa ~ lp. m uökse ers. m aksom s, mokš. m aksəm s 'geben' ~ fi. maksaa ~ lp.
m akset
mokš. m ar 'haufe, grabhügel, kurgan’ ~ fi. mara, m arasto lpKo. m oaras
mokš. m a ŕ 'apfeľ ~ fi. marja
ers. m aềtom s, mokš. m a ề tìm s 'können, verm ögen, verstehen’
fi. mahtaa
ers. num olo, mokš. n u m ĩl ’hase’ ~ lp. njoam m el ers. p a l ’stöckchen’ ~ fi. pala ~ lp. buola
ers. palom s, mokš. palẫm s 'brennen (intr.), ausbrennen’ ~ fi.
palaa ~ lp. b u ö llet
ers. paro, mokš. pară 'gut, das gute’ ~ fi. *para : paras, pa- ranee ~ lp. buörre
ers. purtsos, mokš. p u r t ắ 'ferkeľ ~ fi. porsas
ers. śado, mokš. ẳadă 'hundert' ~ fi. sata ~ lp. ỗuötte ers. mokš. sal ’salz’ ~ fi. suola
ers. sazor, mokš. sazẫr 'jüngere schw ester’ ~ ai. svasâ, akk.
sg. svasâram
ers. tšando 'preis, w ert’ ~ fi. hinta
ers. šatšom s, tšatšom s, mokš. ša tšìm s 'geboren werden, entste
hen’ fi. sataa, sato
ers. tSuro, mokš. ŝură 'undicht, selten’ ~ fi. harva ers. tễuvìo, mokš. šuftă 'baum, holz’ ~ fi. huhta, huuhta ers. tuvo, mokš. tuvă ’sch w ein ’ ~ fi. sika ~ lp. sok k e ers. udom s, mokš. u d ìm s 'schlafen' — lp. oađ đ et ers. uŕe, mokš. u ŕĕ ’sklave’ ~ fi. orja
ers. uros, mokš. urẳs ’w aise’ ~ fi. orpo ~ lp. oarbes mokš. u rəś 'verschnittener eber’ —■ fi. oras
ers. uźeŕe, uźer, mokš. u źər 'axť ~ fi. vasara ~ lp. væồer ers. mokš. val 'worť ~ fi. vala
ers. valgoms, mokš. v a lg ìm s ’herabsteigen’ ~ fi. valkama ~ lp.
vu ölgget
ers. valom s, mokš. val')ms 'giessen' ~ fi. valaa ers. mokš. vaz 'kalb' ~ fi. vasa ~ lpK. vĩisse
Ü ber eine doppelte V ertretung des urfinnischw olgaischen *a usw. 85
W ie diese etym ologien zeigen, ist das nach dem finnischen, dem lappischen und den arischen lehnwörtern vorauszusetzende urfiwolgaische *a in nichterster silbe in den mordwinischen ent- sprechungen nicht unverändert geblieben. Dem ursprünglichen
*a entspricht im w o r t a u s l a u t in diesen beispielen, deren zahl leicht vermehrt werden kann, allgemein im ersanischen 0 und im mokšanischen ă. 1 E s finden sich jedoch auch gew isse Wörter mit konsonantischem stamm, z. b. kal, m ar, val, die auf Schwund eines auslautenden *a hinweisen. Schw und kommt meistens weiter hinten als in zweiter silbe besonders im mok- šanischen sow ie in zweisilblern nur nach einzelkonsonant vor.
Da nach einzelkonsonant der auslautsvokal auch bewahrt er
scheint (sado, paro, kudo), und in anbetracht der allgemeinen erhaltung des fortsetzers des entsprechenden vorderen vokals
*ä halte ich die schw undfälle für analogisch. Hierauf deutet anderseits auch das schw anken der Vertretung in den dialekten (s. P a a s o n e n ML 104, Š a c h m a t o v M ES 772). Als lautgesetzlich muss, w enigstens nach einzelkonsonant, der Schwund des urspr.
*e gelten (s. weiter unten). Da nun sow ohl die ursprünglichen
*a-stämme als die *e-stämme in mehreren obliquen kasus iden
tisch sind (kudo : kudoń ~ lov : lovon), konnten analogische formen sehr leicht entstehen. Die V e r t r e t u n g i m i n l a u t ist im mordwinischen sehr mannigfaltig. Im mokšanischen be
gegnet bei der fraglichen Vertretung a nur im absoluten auslaut des Wortes. In schneller rede tritt im auslaut und immer im inlaut 5 auf, z. b. tuvă : tuvSń. Die Wörter, die ă im nom ina- tiv aufweisen, sind also eigentliche ẫ-stämme. So entsprechen auch den verben mit urspr. a-stamm unter unseren beispielen im mokšanischen solche mit à-stamm. Eine abweichende Ver
tretung findet sich jedoch vor einem zur selben silbe gehören
den V, z. b. lativ kudu (vgl. ers. kudov), und zuw eilen auch sonst, s. P a a s o n e n ML 85.
Im ersanischen ist die Vertretung viel bunter. A uf die sonst allerdings äusserst spärlichen und unkontrollierten angaben ge
stützt, die in der literatur vorliegen, habe ich die ersanischen 1 W eg en der b ed eu tu n g d es Zeichens ” s. P a a s o n e n Mord. C hrest.
p . П.
8 6 Pa a v o Ra v i l a.
dialekte in dieser hinsicht in zw ei hauptgruppen geteilt, in die o- und die a-dialekte. Mit dieser einteilung scheinen auch g e
w isse andere lautliche merkmale in einklang zu stehen.
1) In den o - d i a l e k t e n tritt im absoluten ạuslaut immer o auf, ebenso im allgem einen auch im inlaut. Zu diesen dia
lekten sind folgende in der literatur bekannten dialekte zu zäh
len: der dialekt von Kaleikino im kreise Menzelinsk des gouv.
U f a , die dialekte von Veẽkanovo und Nov. Bajtermis im kreise Buguruslan des gouv. S a m a r a , die dialekte von Nov. Sur- kina, Nov. Šantala und Isakly im kreise Buguljma sow ie der dialekt von Egorofka ebenda, die dialekte von Velikij Vrag und Kardavil im kreise Arzamas des gouv. N . - N o v g o r o d und die dialekte von Sobakina und Škudim im kreise Gorodišče des gouv. P e n s a . Die heutige ersanische Schriftsprache stützt sich auf die die mehrzahl bildenden o-dialekte. Auch die Ver
tretung im inlaut ist in der Schriftsprache im allgem einen klar und einfach, denn o tritt unverändert in allen Stellungen auf, z. b. к у д о , к у д о н ь , к у д о в а , к у д о в usw . Die o-dialekte stehen jedoch bei weitem nicht alle auf diesem Standpunkt, sondern inlautend kommt allgemein ein Wechsel zw ischen u und o vor.
D a s a u f t r e t e n d i e s e r v o k a l e i s t i n d e n o d i a l e k -t e n v o n d e m v o k a l d e r f o l g e n d e n s i l b e a b h ä n g i g . Im dialekt von Egorofka im gouv. Samara erscheint inlau
tend sonst immer o, aber u, w enn in der folgenden silbe einer der vokale a, {, i steht, z. b. kudoho ’in dem hause’, aber ku- duềan ’ich bin zu hause’ | patškod'ems ’ankom m en’, aber patš- kud'i ’er kam a n ’ (eingehender s. P a a s o n e n ML 87-88). Soviel ich aus dem im besitz der Finnisch-ugrischen gesellsch a ft. be
findlichen Volksliedersammlungen von I g n a t i j Z o r in entnehmen konnte, tritt im dialekt von Veckanovo im gouv. Samara eben
falls ein Wechsel o ~ u auf, derart dass u nur zu finden ist, w enn die folgende silbe a enthält, z. b. п а р о д о , к а д о в и н ь , к у д о с ъ , п а ч к о д и , н у м о л н э , ч о п у д а , м а ш т у м а , с ю к у н я н ъ , у д у м а usw . Die Sammlungen von Š k o ľ n i k o v aus dem kreise Gorodišče sind in bezug auf die bezeichnung unkonsequent, weshalb das schw anken der Vertretung m öglicherw eise auf die rechnung des aufzeichnenden zu setzen ist. Doch erinnert die Vertretung stark an die Verhältnisse in Egorofka, z. b. м а с т о р ъ , н у м о л о н ь , п а ч к о ц ь , п а ч к у д и н ь , п а ч к у д я н ъ , с ю к у н я м с ъ .
Ü ber ein e doppelte Vertretung d es urfinnisehw olgaischen *a usw. 87
G ew isse deutliche labialisationen kommen ebenfalls vor, z. b.
к у д у в ъ usw .
2) In den a - d i a l e k t e n tritt im absoluten auslaut a auf